Nederlanders reageren woest op plannen die D66 en het CDA willen realiseren..

Het formatiedocument dat D66 en CDA hebben gepresenteerd zorgt voor een stevige rilling door politiek Den Haag. Het stuk, dat de titel Samen aan de slag voor een sterker Nederland draagt, markeert een nieuw moment in de moeizame zoektocht naar een meerderheidskabinet. Vijf weken na de verkiezingen lijkt het proces pas echt op gang te komen, mede doordat beide partijen nu helder maken welke richting zij voor ogen hebben. De reacties die direct volgden, variëren van voorzichtig positief tot ronduit woedend, wat duidelijk maakt dat de komende weken zwaar getekend zullen zijn door onderhandelingen waarin iedere zin op een goudschaaltje ligt.

D66-voorman Rob Jetten en CDA-leider Henri Bontenbal presenteren het stuk als een uitnodiging aan andere partijen om het gesprek te vervolgen. Toch zit het document vol elementen die verschillende fracties flink doen fronsen. Zo schuurt het voor sommige partijen tegen hun politieke fundamenten aan, terwijl het voor andere fracties juist punten bevat die zij graag verder uitwerken. Deze mix van openingen en obstakels maakt het document tot een nieuwe test voor de samenwerkingsbereidheid op het Binnenhof.

Een nieuw hoofdstuk voor de woningmarkt

De passage over wonen volgt grotendeels de lijn van het huidige kabinet. De nadruk ligt op regie vanuit Den Haag, het versnellen van vergunningen en het jaarlijks realiseren van honderdduizend woningen. De gedachte is dat door landelijke aansturing de bouw minder afhankelijk wordt van stroperige procedures en lokale verschillen. Toch blijft opvallend dat het plan van D66 om nieuwe steden uit de grond te stampen niet terugkeert. Voor partijen die mikten op een ambitieuzere bouwagenda voelt dat als een gemiste kans, terwijl andere fracties juist opgelucht zijn dat er geen extreem ingrijpende bouwplannen in het stuk zijn opgenomen.

De afbouw van de hypotheekrenteaftrek is echter de passage die het meest in het oog springt. D66 en CDA geven aan dat deze fiscale regeling moet worden aangepakt, al blijft het tempo vaag. De uitwerking hangt volgens hen af van wat uitvoeringsdiensten aankunnen. Dat maakt het onderwerp extra gevoelig, want voor VVD en JA21 is dit punt al jaren een rode lijn. Daar komt nog bij dat CDA-kiezers traditioneel hechten aan financiële zekerheid rond de eigen woning, waardoor de aankondiging binnen de eigen achterban voor rumoer kan zorgen.

Het zorghoofdstuk zet scherpe lijnen uit

De zorgpassage zorgt voor een duidelijk politiek breekpunt. Waar GroenLinks-PvdA hecht aan uitbreiding van het basispakket en bescherming van patiënten tegen extra kosten, kiezen D66 en CDA een tegenovergestelde koers. Zij willen de halvering van het eigen risico terugdraaien en het basispakket minder snel laten groeien. Daarbij wijzen zij ook op de stijgende kosten van ouderenzorg en de noodzaak om die ontwikkeling af te remmen. Mogelijke maatregelen zijn een eigen bijdrage of beleid dat ouderen langer thuis laat wonen. Hoewel dit alles nog niet voorzien is van harde bedragen, wordt wel duidelijk dat beide partijen hier de begroting willen ontzien.

Het zorghoofdstuk is daarmee een bron van spanning richting de linkse partijen. Tijdens de campagne botsten Jetten en Timmermans al heftig over eventuele beperkingen in de zorg. Het feit dat diezelfde ingrepen nu wél in het formatiedocument zijn opgenomen, laat zien dat D66 en CDA hard willen doorpakken op dit dossier. Dat zal het gesprek met GroenLinks-PvdA er niet eenvoudiger op maken, al reageerden beide fracties vooralsnog voorzichtig op de totale lijn van het stuk.

De spreidingswet blijft staan en migratie wordt aangescherpt

Op het gebied van migratie hebben de partijen eveneens stevige keuzes gemaakt. De spreidingswet blijft overeind, iets waar VVD en JA21 fel tegen zijn. Die wet, bedoeld voor een eerlijke verdeling van opvangplekken, veroorzaakte al eerder diepe politieke discussies. Het feit dat D66 en CDA dit instrument willen behouden, maakt de weg naar een coalitie met rechts Nederland direct een stuk smaller.

Daar staat een ander deel van het migratiehoofdstuk tegenover, namelijk de invoering van tijdelijke verblijfsvergunningen van drie jaar en een systeem met verschillende statussen voor asielzoekers. Deze maatregelen komen dicht in de buurt van voorstellen uit de noodwet van het huidige demissionaire kabinet. Hiermee trekken Jetten en Bontenbal deels op met partijen die eerder juist kritisch stonden tegenover een soepel migratiebeleid. Voor GroenLinks-PvdA is dit echter een bitter punt, waardoor het formatiedocument aan twee kanten wrijving veroorzaakt.

Europese begrotingsregels en defensie zorgen opnieuw voor strijd

Een andere heikele passage gaat over de Europese begrotingsregels. D66 en CDA willen de ruimte benutten die Brussel biedt om investeringen in defensie buiten het begrotingstekort te laten. Dat klinkt technisch, maar raakt direct aan een fel debat. Eerder zorgde precies dit punt al voor een crisis in het vorige kabinet, nadat JA21-leider Eerdmans steun kreeg voor een motie tegen deze financiële constructie. Toch kiezen Jetten en Bontenbal er opnieuw voor dit pad te bewandelen, wat zowel VVD als JA21 direct voor de borst stuitte.

De oplopende internationale spanningen spelen ongetwijfeld mee in deze overweging. De druk op Europese lidstaten om meer te investeren in defensie neemt toe. D66 en CDA willen die verplichtingen nakomen, maar zonder dat de begroting direct explodeert. Het is een keuze die begrijpelijk is in tijden waarin veiligheidsvraagstukken bijna dagelijks het nieuws bepalen, al blijft dit voor andere partijen een lastig te verteren financiële truc.

Stikstof en natuurbeleid wijzen terug naar eerder kabinetswerk

Op stikstofgebied grijpen de partijen terug op plannen uit Rutte IV. Doelen voor 2030 en 2035 blijven staan, waarbij de nadruk ligt op reductie en bescherming van kwetsbare natuur. Boeren worden zo nodig verplaatst of uitgekocht. Pas wanneer genoeg reductie is geboekt, komt verlichting van rekenregels in beeld. Deze lijn is enigszins voorspelbaar, maar wakkert tóch opnieuw spanning aan bij partijen die zich jarenlang hebben verzet tegen de stikstofplannen van het vorige kabinet.

Voor D66 en CDA lijkt het vasthouden aan deze koers een manier om rust en duidelijkheid te creëren. Tegelijk roept het bij tegenstanders de vraag op of het stikstofdossier ooit écht uit het politieke moeras kan worden getrokken zolang dezelfde keuzes telkens terugkeren.

De politieke reacties laten weinig aan de verbeelding over

Op X stroomden de eerste reacties al binnen nog voordat journalisten het stuk volledig hadden doorgespit. VVD en GroenLinks-PvdA gaven voorzichtig positieve geluiden, al zonder uitgesproken enthousiasme. PVV-leider Geert Wilders nam daarentegen direct een keiharde houding aan en sprak van een “dikke middelvinger”. Die reactie geeft de toon weer van wat de komende weken te wachten staat: ieder woord in dit document zal leiden tot hevige discussies, zowel binnen het parlement als daarbuiten.

Deze fase van de formatie krijgt door het document van D66 en CDA een nieuwe dynamiek. Politiek Nederland balanceert alweer tussen kansen en conflicten, terwijl het land hoopt op een kabinet dat daadwerkelijk knopen durft door te hakken. Het debat gaat volop verder en het is waardevol wanneer lezers daar zelf gedachten over delen. Dat kan zoals altijd via onze Facebookpagina, waar de discussie al op gang is gekomen.

Online reacties:

Bron: Telegraaf.nl